Niniejszy artykuł jest przeznaczony dla rodziców, nauczycieli oraz młodych osób, które podejrzewają u siebie objawy depresji.
Warto na początek powiedzieć kilka słów o samej definicji zaburzenia. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja jest w czołówce najczęściej występujących zaburzeń na świecie. Zgodnie z prognozami, do 2030 roku będzie na pierwszym miejscu wśród najczęstszych chorób (nie tylko psychicznych!). Obecnie, cierpi na nią 350 milionów ludzi na świecie. Według literatury przedmiotu, zaburzenia depresyjne wśród dzieci i młodzieży są powszechne, dość często nawracają i w większości przenoszą się na okres dorosłości. Należą do grupy zaburzeń nastroju i są najczęściej występującymi zaburzeniami w dzisiejszych czasach. Wobec tego, warto poświęcić temu zagadnieniu kilka chwil uwagi, dzięki czemu jest szansa, że będziemy w stanie ją rozpoznać i odpowiednio zareagować w sytuacji zetknięcia się z osobą, przejawiającą objawy depresji w naszym środowisku. Być może nawet, znajomość tematu ustrzeże naszych bliskich lub nas samych od negatywnych konsekwencji, związanych z długotrwałym przeżywaniem obniżonego nastroju.
„Depresja (ang. depression) najogólniej i popularnie opisywana jako stan psychiczny jednostki, związany z poczuciem nieodpowiedniości, uczuciem przygnębienia, pesymizmem, smutkiem oraz obniżeniem aktywności i reaktywności”. Odczuwany smutek czy poczucie przygnębienia to często jedynie wierzchołek „góry lodowej emocji”. To, co otoczenie dostrzega na zewnątrz osoby doświadczającej depresji, to tylko fragment ogromnego ciężaru, z jakim się ta osoba zmaga na co dzień. Zwłaszcza, jeśli chodzi o młode osoby, które przechodzą szereg zmian w związku z wkraczaniem w wiek dojrzewania.
Istnieje co najmniej kilka cech depresji, które są typowe dla dzieci i młodzieży. Najczęstszym i najbardziej charakterystycznym objawem depresji dziecięcej jest drażliwość (mówi się nawet o złości, wrogości), która może zastępować nastrój depresyjny, szczególnie u młodszych dzieci. Może się pojawiać nadmierna huśtawka nastroju z wybuchami krzyku, żalu, niezrozumiałego rozdrażnienia czy płaczu. Jeśli dziecko doznaje obniżonego nastroju, to manifestuje się to w wypowiedziach, a o przygnębieniu i tzw. „dołku” świadczy ogólny wygląd (wyraz twarzy, postawa ciała, gesty).
Nieco inaczej przedstawia się depresja u młodzieży, wchodzącej w wiek dojrzewania. Według danych, około 90% młodych ludzi mówi o obniżonym nastroju, smutku i pustce. W tej grupie, częściej obserwuje się zahamowanie psychoruchowe, w przeciwieństwie do młodszych dzieci, gdzie zaznacza się wzmożona aktywność i pobudzenie.
Wspólną cechą objawów depresji u dzieci i młodzieży są liczne, niespecyficzne objawy somatyczne, czyli takie, które płyną z ciała, np. bóle głowy, brzucha, mięśni, osłabienie czy też złe samopoczucie.
W tzw. wieku rozwojowym znacznie rzadziej niż w dorosłym zauważyć można anhedonię, czyli brak odczuwania przyjemności, ale za to obserwuje się zmniejszenie lub brak zainteresowania czynnościami, które w przeszłości dostarczały przyjemności, np. spotkania z przyjaciółmi, sport.
Pozostałe objawy, wskazane w kryteriach diagnostycznych, występują ze zbliżoną częstością zarówno u dorosłych, jak i u dzieci i młodzieży. Warto podkreślić, że objawy pojawiają się w różny sposób, charakterystyczny dla poszczególnych okresów życia. Mowa tu np. o znaczących zmianach apetytu i masy ciała (u dzieci brak oczekiwanych przyrostów wagi), bezsenności lub nadmiernej senności, zmniejszonej zdolności myślenia, koncentracji i trudności z podejmowaniem decyzji. Ten ostatni objaw może wyrażać się poprzez pogorszenie wyników w nauce, a co za tym idzie, tendencję do unikania szkoły. Pozostałe symptomy zaburzenia depresyjnego to brak poczucia własnej wartości i poczucie winy.
Zarówno u dzieci, jak i nastolatków, nie rzadko można zaobserwować myśli samobójcze, których nigdy nie należy lekceważyć. Według statystyk, w przypadku młodszej grupy osób plany samobójcze rzadziej prowadzą do podejmowania realnych działań w tym kierunku. W grupie badanej młodzieży mówi się, że ryzyko targnięcia się na własne życie jest bardzo wysokie, a wskaźniki udanych lub nieudanych prób samobójczych wydają się nawet wyższe niż wśród depresyjnych dorosłych. Te fakty przemawiają za stwierdzeniem, że „depresja jest chorobą śmiertelną”.
Według danych naukowych, zachorowalność dzieci i młodzieży na pełnoobjawową depresję dotyczy 2-5 % tej populacji. Rozpowszechnienie depresji rośnie wraz z wiekiem, co oznacza, że u osób poniżej 12. roku życia zaburzenie dotyka około 2-3 %, a powyżej – w granicach 6-8 %. Najnowsze dane statystyczne wskazują na wzrost rozpowszechnienia zaburzeń depresyjnych wśród dzieci i młodzieży oraz, że średnia wieku, w którym pojawiają się one po raz pierwszy, obniża się.
Trudno jest odpowiedzieć jednoznacznie na pytanie, dotyczące powstawania depresji w ogóle, a tym bardziej wieku rozwojowego. Jest to zagadnienie bardzo złożone i nie do końca wyjaśnione. Nie istnieje jeden czynnik, który wyjaśniałby wszystkie przypadki depresji. Można jedynie wymienić różne czynniki ryzyka (biologiczne, psychospołeczne, rozwojowe), które wzajemnie wchodzą w złożone, wielokierunkowe relacje. Badania wskazują, że wśród osób cierpiących na depresję dopatrzono się nieprawidłowości w funkcjonowaniu poszczególnych struktur mózgu (oś podwzgórze-przysadka-nadnercza), wpływające na zaburzenia regulacji i stężenia kortyzolu (tzw. hormonu stresu). Te informacje mają powiązanie z czynnikami genetycznymi lub stanowią konsekwencje działania stresu podczas krytycznego okresu rozwoju mózgu jeszcze w łonie matki.
Do najczęściej wymienianych czynników psychospołecznych, zwiększających ryzyko wystąpienia depresji w wieku rozwojowym, należą: zaburzone relacje rodzinne (konflikty, brak wsparcia, przemoc, separacja od rodziców, uzależnienia i choroby w rodzinie), ekspozycja na negatywne zdarzenia i trudności życia codziennego, niepowodzenia w szkole, śmierć lub utrata bliskiej osoby, trudności w utrzymywaniu relacji. Podkreśla się też znaczenie cech psychologicznych dziecka, takich jak słaba samoocena i niskie poczucie sprawstwa, wyuczona bezradność, deficyty regulacji emocji, słabe umiejętności i brak motywacji do radzenia sobie z problemami.
Mimo upowszechniania się wiedzy na temat depresji, same wyobrażenia o tym zaburzeniu znacznie odbiegają od prawdziwego obrazu tej choroby. Ogrom badań nad depresją w świecie nauki świadczy o znaczącym problemie na światową skalę. Dlatego też nie można bagatelizować objawów czy choćby podejrzeń objawów, które obserwujemy u siebie lub bliskich. Mówienie „Weź się w garść”, „Zjedz czekoladę, to ci przejdzie”, „Kup sobie coś na poprawę humoru” nie pomoże, tak samo jak nie pomogłoby osobie cierpiącej na inną chorobę czy zaburzenie, np. cukrzycę, grypę, Chorobę Alzheimera, nowotwór, itp. Z drugiej strony, wiele osób nawet nie zdaje sobie sprawy, że cierpi na depresję i nie szuka pomocy, co w konsekwencji prowadzi do nawarstwienia się problemu w postaci trudności interpersonalnych, niezaradności życiowej, uciekania do używek jako pocieszenia w tzw. „gorszym dniu”.
Młodzi ludzie wkraczając w wiek dojrzewania przechodzą nie tylko liczne zmiany fizyczne, ale również psychiczne. Bliscy nie podejrzewają ich o chorobę, uznając objawy za tzw. „nastoletni bunt”. Zachodzące procesy hormonalne oraz związane z układem nerwowym to naturalny etap w rozwoju człowieka, choć bywa bardzo trudny zarówno dla dziecka jak i rodzica. W pewnych przypadkach, może to być jednak przejaw depresji. Dlatego też, drogi czytelniku, jeżeli obserwujesz u siebie lub bliskich objawy utrzymującego się obniżonego nastroju, wahań nastroju czy innych charakterystycznych symptomów, których w przeszłości nie dostrzegałeś, nie lekceważ problemu! Im wcześniej podejmiesz interwencję, tym szybciej poradzisz sobie z trudnościami. Niezwłocznie zgłoś swoje obawy do specjalisty psychologa, psychiatry, lekarza rodzinnego. Zrobienie pierwszego kroku jest kluczowe do rozwiązania problemu. I pamiętaj! „Nic tak nie niszczy człowieka od środka jak udawanie, że wszystko jest w porządku”.
Uwaga! Więcej informacji na temat depresji należy szukać w Internecie, ale tylko w artykułach, zatwierdzonych przez znane i rekomendowane instytucje, np. Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, Polskie Towarzystwo Psychologiczne. Tego typu organizacje sprawują nadzór merytoryczny nad treściami, umieszczanymi na stronach internetowych, co daje gwarancję, że nie zostaniemy wprowadzeni w błąd podczas szukania wiarygodnych informacji.
Tu m.in. możesz szukać pomocy:
– Antydepresyjny Telefon Forum Przeciw Depresji (czynny w środy i czwartki w godzinach 17:00-19:00): 22 594 91 00, 22 484 88 01;
– Fundacja „Dajemy Dzieciom Siłę”, oferująca bezpłatną pomoc telefoniczną i online dla dzieci i młodzieży oraz dla rodziców i nauczycieli poprzez prowadzenie Telefonu Zaufania dla Dzieci i Młodzieży (116 111) i Telefonu dla Rodziców i Nauczycieli w sprawie Bezpieczeństwa Dzieci (800 100 100);
– Fundacja „Itaka”, prowadząca Antydepresyjny Telefon Zaufania: 22 654 40 41;
– Centrum Wsparcia dla osób w stanie kryzysu psychicznego; 24 godziny przez 7 dni w tygodniu działa bezpłatna linia telefoniczna (800 70 2222) dla osób w kryzysie psychicznym, którzy potrzebują doraźnej pomocy psychologicznej;
– Telefon do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Janowie Lubelskim (dla osób z powiatu janowskiego sekretariat czynny codziennie od poniedziałku do piątku w godzinach 7:00-15:00): 15 8724 041.
mgr Jolanta Brytan – psycholog, certyfikowany psychoterapeuta CBT